Sự kỳ diệu của hoa lan – Nữ hoàng các loài hoa

Giữa muôn vàn loài hoa thì có lẽ hoa lan được nhiều người yêu thích nhất. Tạo hóa thật tài tình khi tạo dựng nên vô vàn lọai hoa, vô vàn màu sắc riêng biệt không trộn lẫn vào nhau. Với giống hoa lan nói riêng cũng phải kể đến hơn trăm loại riêng biệt với đặc điểm riêng mang lại sự độc đáo riêng cho mỗi loại. Khi bạn là người yêu thiên nhiên và là người chơi lan “thứ thiệt” thì bạn sẽ thấy những điều diệu kỳ từ loại hoa này. Không phải ai cũng thấy sức quyến rũ từ loại hoa này, từ cấu tạo, dáng cây hay cách sắp xếp giữa những cánh hoa cũng tạo nên sự kỳ diệu khiến người chơi lan không khỏi thốt lên.

Sự kỳ diệu của hoa lan đối với con người

Khó có thể tìm được loại hoa nào hội tụ được nhiều yếu tố, đặc điểm quý như ở hoa lan: từ màu sắc phong phú, kiểu dáng hoa rất đa dạng, đến dáng cây tạo nên tổng thể quý phái, sang trọng mà cũng vô cùng tinh tế. Về giá trị của cây có thể dễ nhận thấy cây như tô điểm, trang hoàng cho ngôi nhà của bạn thêm cuốn hút. Đặc biệt hoa cho màu sắc trang nhã, khoe sắc bền, lâu tàn vì thế giá trị của cây càng được nâng cao.

Theo báo cáo thống kê từ năm 2003 ở Việt Nam có khoảng 900 loài thuộc 150 chi họ lan. Chưa kể đến trên thế giới có bao nhiêu loài lan, nhưng có thể thấy ngay tại nước ta cá thể lan cũng đã vô cùng đa dạng.

Giống hoa lan vốn dĩ khá dễ sống, thậm chí chúng được ví như “sự sống” bởi chúng có một sức sống mãnh liệt đến kỳ diệu. Trên kẽ đá, thân cây mục rỗng, cây đang sinh trưởng,… cây đều có thể phát triển bình thường. Dù ở bất kỳ thời tiết nào dù nắng hạn hay thời tiết lạnh khắc nghiệt cây lại càng vươn lên mạnh mẽ và thích nghi nhanh với môi trường sống mới. Giả dụ khi thời tiết nắng hạn kéo dài, cây sẽ tự kích thích mọc rễ dài đâm sau vào lòng đất hay cá thể cây sinh trưởng để hút nước hoặc cây sẽ mọc ra nhiều cây con trên những đốt thân, đốt cành hoa đã già sau mỗi mùa rụng lá hoặc sau khi ra hoa.

Một điểm rất thú vị ở cây hoa lan đó là cây chỉ ra hoa trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt như mùa khô, mùa lạnh, khi rụng hết lá, điều kiện sống bất lợi cây sẽ trổ hoa để duy trì nòi giống. Chính đặc điểm này đã được các nhà khoa học tận dụng để tạo môi trường, điều kiện sống thích hợp giúp cây lan ra hoa như mong muốn bằng một số biện pháp kỹ thuật như xử lý lạnh (nhiệt độ thấp) cho lan hồ điệp, xử lý sốc khô cho Lan vũ nữ, Đai Châu, tăng cường ánh sáng cho lan Hoàng thảo…

Tại sao hoa lan được coi như nữ hoàng của các loài hoa?

Câu trả lời nằm ở cấu tạo đặc biệt của hoa lan. Hoa lan có 3 cánh đài, 3 cánh tràng, 1 trong 3 cánh tràng biến dạng thành hình lưỡi có 3 thùy gọi là cánh môi, 3 cánh đài giống với 2 cánh tràng còn lại tạo thành bông hoa có 5 cánh và một cánh môi. Đầu trục hoa là nhị đực chứa 2 hạt phấn được bao phủ bởi nắp bao phấn rất chặt chẽ. Dưới nhị đực là nhụy có hình lõm và có nhiều chất nhầy khi hoa nở để sẵn sàng kết dính và tiếp nhận hạt phấn.

Do đặc điểm của hầu hết các loài lan là khả năng tự thụ phấn kém (nguyên nhân là do nắp bao phấn đóng rất chắc và hạt phấn không tiếp cận được với nhụy hoa) nên không thể xảy ra quá trình thụ phấn mà phải nhờ đến các loài côn trùng lớn như ong, bướm…đến thụ phấn cho hoa. Chính bởi sự giao phấn ngẫu nhiên này đã tạo cho hoa lan nhiều đặc tính quý giá: hoa có nhiều hình dáng đẹp, cấu tạo hoa phong phú, màu sắc hấp dẫn và hương thơm ngọt ngào quyến rũ.

Sự phong phú về kiểu dáng của các loại hoa lan khiến con người không khỏi ngỡ ngàng. Trong khi lan Ngọc Điểm có hình dáng nhìn nghiêng giống như hình con ong thì lan Hồ Điệp lại mang hình dáng giống như những chú bướm đầy màu sắc, hay đôi khi lại là hình chiếc hài như lan Hài, hình cô gái đang khiêu vũ như lan Vũ Nữ và rất nhiều hình dạng khác nhau khiến cho hoa lan có vẻ đẹp đến kỳ diệu. Mặt khác, cánh hoa hình lưỡi này hay còn gọi là cánh môi chìa ra phía trước giống như một cái sân rộng để các loài côn trùng có thể bay đến, hạ cánh trên đó, sau đó bám chân lên đầu trục hoa giúp hoa bật lắp bao phấn, giải phóng 2 hạt phấn và hạt phấn có thể tiếp cận được với nhụy hoa. Đó là sự kỳ diệu của quá trình chọn lọc tự nhiên, tất cả các loài lan có hoa đẹp, màu sặc sỡ, hương thơm có khả năng hấp dẫn các loài côn trùng đến thụ phấn thì tồn tại được đến ngày nay.

Quá trình thụ phấn hình thành quả ở cây hoa lan diễn ra như thế nào?

Hoa lan nếu không được thụ phấn sẽ luôn tươi mãi với độ bền hoa có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, hoa cứ chờ đợi, khoe sắc và tỏa hương thơm để làm đẹp cho đời. Nhưng một khi hoa đã được thụ phấn thì sẽ nhanh chóng héo tàn chỉ sau 1 – 2 ngày, tập trung dinh dưỡng để phát triển quả. Sau thụ phấn 3 ngày đến 1 tuần là bầu quả bắt đầu phình to.

Có thể nói hoa lan đã dùng trăm phương ngàn kế để hấp dẫn các loài côn trùng đến giúp hoa thụ phấn, duy trì nòi giống. Mặc dù vậy, quá trình thụ phấn tự nhiên của hoa cũng chỉ đạt được khoảng 5 – 10% tùy loài, nhưng nếu dùng phương pháp thụ phấn nhân tạo thì tỷ lệ đậu quả đạt khá cao (trên 80%).

Một đặc điểm khác biệt nữa của hoa lan đó là thời gian từ khi đậu quả đến lúc quả chín khá dài, trung bình từ 4 – 12 tháng. Đối với lan Ngọc Điểm Đai Châu là khoảng 9 – 10 tháng, lan Hồ Điệp khoảng 4 – 5 tháng, địa lan khoảng 10 – 12 tháng. Quả lan thuộc dạng quả nang có 3 – 5 rãnh, khi chín quả nứt ra theo chiều dọc quả.

Hạt lan nhỏ như hạt cám, không có nội nhũ, hạt nhẹ và có thể phát tán theo gió bay đi rất xa. Tuy vậy do hạt không có nội nhũ, không có chất dinh dưỡng nên rất khó nảy mầm trong tự nhiên (tỷ lệ nảy mầm của hạt là rất thấp chỉ đạt 1 – 5% tùy loài). Những hạt nảy mầm là những hạt được sống trong điều kiện môi trường giàu dinh dưỡng và tối ưu, còn hầu hết các hạt sẽ bị chết trong tự nhiên, đó cũng chính là lý do vì sao khi gieo hạt trong điều kiện nhân tạo, ở môi trường dinh dưỡng trong ống nghiệm thì hạt có thể mọc rất tốt và cho ra hàng nghìn cây lan con chỉ với 1 quả.

Hoa lan bản địa có rất nhiều đặc tính quý báu. Từ lâu việc tìm kiếm và sưu tầm những giống lan quý hiếm đã trở thành niềm say mê của người chơi hoa. Tuy nhiên, hiện nay do việc khai thác quá mức loài lan này trong tự nhiên đã làm các nguồn gen quý có nguy cơ mất dần và trở nên cạn kiệt.

Ngày nay, để tạo ra một giống hoa lan mới đáp ứng nhu cầu thương mại và sở thích của người chơi, biện pháp lai hữu tính đã được áp dụng một cách phổ biến. Bằng phương pháp lai hữu tính dựa trên các nguồn gen sẵn có và nhập nội, các nhà khoa học đã tạo ra giống hoa lan mới từ các cây lai cùng loài, khác loài, khác chi để tạo ra nhiều giống mới với muôn vàn màu sắc và kiểu dáng đặc trưng khiến cho hoa lan ngày càng trở nên phong phú.

Có thể thấy qua những đặc tính trên thì hoa lan xứng đáng được mệnh danh là “nữ hoàng của các loại hoa”. Thật tuyệt khi bạn sở hữu những chậu lan thật xinh xắn. Chúc vườn lan nhà bạn sớm khoe sắc!

Xem thêm:

• Tìm hiểu các loại hoa lan phổ biến hiện nay!
• Tham khảo cách chăm hoa lan vào mùa lạnh